Kuzey Deniz Rotası (NSR), Kara Deniz, Laptev Denizi, Doğu Sibirya Denizi ve Çukçi Denizi boyunca 5.000 kilometreyi aşan (yaklaşık 3.000 deniz mili) bir deniz geçiş yoludur. Kuzey Deniz Rotası üzerinde mevsimsel buz koşullarına bağlı olarak, rota uzantıları ve alternatif güzergâhlar değişebilmektedir. Örneğin; Murmansk’tan Bering Boğazı’na Kuzey Deniz Rotası yaklaşık 5.600 kilometre (3.074 deniz mili) iken, Kara Kapısı’ndan Bering Boğazı’na yaklaşık 4.700 kilometredir (2.551 deniz mili). Kuzey Deniz Rotası’na batıdan Yugorskiy Shar Boğazı ve Kara Kapısı (Kara Gate-Karskiye Vorota) üzerinden veya Novaya Zemlya’nın Cape Zhelaniya (Mys Zhelaniya) etrafından geçerek girilebilirken, doğuda Bering Boğazı, Kuzey Deniz Rotası’nın başlangıcı sayılır. 


















Harita üzerindeki kırmızı çizgiler Kuzey Deniz Rotası’nın geleneksel güzergâhını gösterirken, açık mavi çizgiler daha derin ve mevsimine göre alternatif geçiş yapılabilen rotaları göstermektedir. Kuzeye doğru buzla karşılaşma olasılığı arttığından, genel olarak Rota üzerindeki seyrüsefer sezonu temmuz ayının başlarından Kasım ayının ikinci yarısına kadar devam edebilmektedir. Kuzey Deniz Rotası’nı takip eden sığ Arktika Okyanus suları, genellikle batıdaki Norveç-Rusya sınırında Barents Denizi’nden Bering Boğazı’na kadar devam etmektedir.
 
Doğu Sibirya ve Çukçi Denizleri’nin ortalama derinlikleri sırasıyla 58 metre ve 88 metre, Laptev Denizi’nin ortalama derinliği ise 578 metredir. Ancak Laptev Denizi’nin Arktika Okyanusu’na doğru uzanan kuzey sınırı dışında anakaraya yakın olan kıyı boyunca deniz alanının %66’sı 100 metre veya daha az derinliktedir. Kara Deniz’in ortalama derinliği 90 metre, Barents Denizi’nin güneydoğusu kıyı boyunca yaklaşık 10 ila 100 metre derinliğinde, kuzeybatıya doğru ise yaklaşık 200 ila 300 metre derinliktedir.
 
Kuzey Deniz Rotası’nın bu sürekli sığ deniz derinliği 17’inci yüzyıldaki keşiflerin ilk yıllarından günümüze kadar tüm denizcilik meselelerinde önemli bir etken olmuştur. Buna rağmen Kuzey Deniz Rotası, Kuzeybatı Geçidi ile karşılaştırıldığında çok daha uygun limanlara sahiptir. Batıdan doğuya doğru bazı önemli limanlar şunlardır: “Amderma, Dikson, Yamburg (Obi Körfezi), Dudinka (kuzey Yenisey Nehri), Igarka (güney Yenisey Nehri), Khatanga (Laptev Denizi'ndeki Khatanga Nehri), Tiksi (Lena Nehri yakınında Tiksi Körfezi), Zeleny Mys (Kolyma Nehri) ve Pevek”.
 
Tarihsel olarak, Kuzey Deniz Rotası’nda gemi trafiğinin başlaması her şeyden önce yüksek-Arktika bölgelerinin ticari keşfiyle mümkün olmuştur. Bu durum günümüzde Rusya’nın buzkıran filosu ve özel amaçlı taşıma gemileri vasıtasıyla yürütülmeye devam etmekte, taşımacılık, nakliye ve hammadde ticareti giderek önem kazanmaktadır. Öyle ki, Kuzey Deniz Rotası, Batı Avrupa ve Asya Pasifik bölgesi arasında uluslararası deniz taşımacılığında nakliye güzergâhının önemli ölçüde kısalmasına olanak sağlamaktadır.
 
 
Bugün için Kuzey Deniz Rotası’ndan yapılan mevcut deniz geçişleri; uluslararası hukukun genel kabul görmüş ilke ve normlarına, Rusya’nın uluslararası anlaşmalarına, Kuzey Deniz Rotası Rusya Federal Yasası ile Rusya’nın diğer Federal yasa ve yönetmeliklerine göre yapılmaktadır. Mevcut durumu itibariyle Kuzey Deniz Rotası, Rusya’nın iç suları olarak değerlendirilmekte ve Kanada’nın Kuzeybatı Geçidi ile benzerlik taşımaktadır.
 
Buna karşın ABD’nin Kuzeybatı Geçidi’nde olduğu gibi Kuzey Deniz Rotası’nı da uluslararası bir boğaz olarak kabul etmekte ve Rusya’nın Kuzey Deniz Rotası’nın bir parçası olan Vilkitsky (Vil’Kitskii), Shokalskii, Dmitry Laptev ve Sannikov Boğazları’nın Rusya’nın iç sularının bir parçası olduğu iddiasına karşı çıkmaktadır. Ayrıca ABD, Kuzey Deniz Rotası üzerinden yapılacak geçişlerde 45 gün öncesinde Rusya’yı haberdar etme ve gemilerin taşıdıkları kargolar hakkında bilgi verme zorunluluğunu da kabul etmemektedir.


KAYNAK:
United States Department of State, “Limits in the Seas No: 112”, United States Department of State Bureau of Oceans and International Environmental and Scientific Affairs, 9 Mart 1992, https://www.state.gov/documents/organization/58381.pdf, (Erişim: 03.01.2025), s. 70.